In 1758 schreef ene Johann Hermann Knoop een handreiking voor het lezen en begrijpen van couranten: Kort onderwijs, hoedanig men de kranten best lezen en gebruiken kan. Knoop was als tuinman en botanicus grondlegger van de pomologie, de leer van de fruitsoorten. Hij ontwikkelde zich daarnaast tot schrijver van leerboeken over wiskunde, astronomie en geografie. En hij bekommerde zich dus ook over het belang van het kunnen lezen en begrijpen van kranten.
Eerlijk is eerlijk, deze informatie heb ik van Wikipedia, en ik werd op het spoor van Knoop gezet door een leuk artikeltje van Ewoud Sanders over de oorsprong van de term journalist.
De handreiking is in zijn geheel te raadplegen via de Digitale Bibliotheek van de Nederlandse Letteren (dbnl.org). In het boekje legt Knoop uit dat het begrijpen van nieuws, waar couranten destijds de voornaamste drager van waren, vereist dat mensen in de eerste plaats kennis van zaken hebben, zodat ze de nieuwe informatie die op ze af komt kunnen duiden. Als voorbeeld noemt hij topografische kennis, benodigd om te kunnen achterhalen waar nieuwsgebeurtenissen zich afspelen.
Daarnaast is voor het begrip van nieuws taalvaardigheid nodig. In de woorden van Knoop worden ‘veeltyds vreemde Woorden in de Couranten gebruikt, die uit een andere Taal afkomstig zyn, en niet in ’t algemeen aan elk bekent zyn: Deze dient een Lezer der Couranten derhalven te verstaan, om den zin van het geschrevene wel te begrypen; en dit is geen kleine hinderpaal, waarom veele gemeene ongeoeffende Menschen de Courant niet kunnen Lezen, of ten minsten dezelve niet wel bevatten; want, by aldien ‘er maar een Woord in een Periode niet begrepen word, dit maakt dikwils een geheel anderen zin, of de zake geheel duister, gelyk zulks aan de Geletterde bekent genoeg is.‘ *) Onderzoek naar leesvaardigheid en tekstbegrip van recenter datum bevestigt dit nog eens: lezers moeten zeker 95% van de woorden in een tekst kennen om te begrijpen waar die over gaat.
Knoops beknopte handreiking raakt aan twee belangrijke criteria die ik voor nieuwswijsheid hanteer: taalvaardigheid en contextuele kennis. Dat maakt dit wat mij betreft de oudste bron van nieuwswijsheid die ik ken.
Lees de handreiking via DBNL
Met dank aan Ewoud Sanders, die lezers van NRC op deze uitgave attendeerde, en aan de DBNL voor het ontsluiten van dergelijke vondsten.
*) De vetgedrukte tekst is meteen ook mijn keuze voor #DeZinVanHetBoek, zie ook www.dezinvanhetboek.nl.