In 2013 definieerde ik nieuwswijsheid als: Het actief, kritisch en bewust gebruiken en beoordelen van nieuwsinhouden en -processen en reflecteren op de eigen rol als gebruiker van nieuws. Sindsdien heb ik een aantal nieuwe inzichten opgedaan die hebben geleid tot een nieuwe definitie en nieuwe criteria voor nieuwswijsheid.
Naar een nieuwe definitie van nieuwswijsheid
Met enkele jaren afstand en wat meer kennis en ervaring, zie ik in dat mijn oude definitie niet helemaal recht doet aan het kerngedeelte van de samenstelling: ‘wijsheid’. Ten eerste: gebruiken, beoordelen en reflecteren zijn vooral vaardigheden. Wijsheid, daarentegen, duidt op een grondhouding en op kennis. Daarnaast is de term nieuws-wijsheid innerlijk tegenstrijdig, omdat nieuws vooral vluchtig en kortstondig is, terwijl wijsheid zorgvuldigheid en langdurig gedegen aandacht impliceert. Mijn stelling is dat je niet nieuwswijs wordt door zeer dicht op het nieuws te zitten, maar juist door wat meer afstand te nemen, en te zorgen dat je eerst kennis van zaken hebt voordat je oordeelt.
Bovendien is enigszins problematisch dat de oude definitie neutraliteit uitstraalt. Iedereen kan van zichzelf zeggen dat die ‘actief, kritisch en bewust’ nieuwsinhouden beoordeelt – ook als het zelf doen van onderzoek leidt tot het aanhangen van complottheorieën of het produceren en verspreiden van nepnieuws of desinformatie. Wie dat doet, is in mijn optiek echter hoogstens nieuwsslim, of nieuwssluw, maar zeker niet nieuwswijs. Wijsheid is namelijk niet neutraal. Wijsheid gaat over (het vermogen) het goede (te) doen. Over de vraag hoe je het zelf goed kunt hebben én goed kunt samenleven met anderen, die je het ook gunt om het goed te hebben. Wijsheid is een deugd.
Nieuwswijsheid anno 2022
Dat brengt mij tot de volgende nieuwe definitie: nieuwswijsheid is je grondig, zelfkritisch en sociaal informeren over wat speelt en constructief bijdragen aan informatie-uitwisseling en de samenleving.
Ter toelichting:
- met grondig bedoel ik dat je enige afstand (en tijd!) neemt van nieuwe informatie en nadere kennis opdoet alvorens te oordelen;
- met zelfkritisch dat je beseft dat keuzes die je maakt samenvallen met opvattingen die je al hebt en dat van belang is die geregeld te bevragen;
- met sociaal dat je oog hebt voor anderen, die andere perspectieven hanteren, en dat je erkent dat die even waardevol en betekenisvol kunnen zijn.
- met constructief bijdragen gaat het om gericht zijn op de gemeenschap, dusdanig handelen dat alle burgers goed kunnen samenleven (of dat in ieder geval niet verstoren). Het is gericht op het vinden van de common ground.
Wat je aandacht geeft, groeit
‘Het nieuws’ verleidt ons dag in, dag uit om veel te praten over iets wat eigenlijk weinig gebeurt. Nieuws is immers eerst en vooral actueel en bijzonder. Maar nieuwsgebeurtenissen worden vaak veelvuldig herhaald, met soms enkele aanvullingen. De kunst is om te bepalen wat ertoe doet, om het grotere plaatje te zien. Mede om die reden heb ik ervoor gekozen om het herkennen en bestrijden van desinformatie niet in de definitie op te nemen, ook al was dat een belangrijke aanleiding voor een herziene definitie. Nieuwswijze mensen zouden zeker desinformatie moeten kunnen herkennen en bestrijden, maar dat is in mijn optiek niet wat hen kenmerkt. Ten eerste is dat slechts een deelaspect ervan. Ten tweede kan een focus op nepnieuws of desinformatie in de hand werken dat mensen al het nieuws en alle media gaan wantrouwen en cynisch worden. danah boyd waarschuwt hier terecht voor in haar kritische reflectie op mediawijsheidinitiatieven. Ten derde, aandacht voor onjuiste en valse informatie leidt enorm af van zaken die juist onze aandacht verdienen: goede berichtgeving over slecht beleid bijvoorbeeld, het kritisch bevragen van je eigen standpunten, gericht zijn op wat ons bindt in plaats van onze eigen individuele vrijheden. Laten we ons niet blindstaren op alles wat af- en misleidt, maar op wat goed gaat en beter moet. Zie ook dit blog met inzichten uit het onderwijs.
Gepubliceerd: 21 oktober 2022, Fifi Schwarz